راسل اکاف (Russell Ackoff) که در بعضی از کتب فارسی با نام راسل ایکاف از او یاد میکنند، یکی از دانشمندان و صاحب‌نظران مطرح مدیریت در جهان بوده است. او در سال ۱۹۱۹ به دنیا آمد و نود سال بعد در سال ۲۰۰۹ درگذشت.

راسل اکاف در زمینه های مختلف از جمله مدیریت، حل مساله،سازماندهی، سیستمی، سیاستگذاری،‌ تفکر شخصیت شناسی، رفتارشناسی، مدیریت بحران‌های اجتماعی، تحول تمدن‌ها، پژوهش عملیاتی، روش علمی، آموزش و یادگیری تحقیق میکرد و درمورد آنها مینوشت.

او را به عنوان مرد رنسانس می شناسند: یك معمار، فیلسوف، طراح شهر، محقق در عملیات و متخصص در حل مسئله و نظریه سیستم ها. همچنین در بسیاری از کتاب‌ها و مقاله های بین‌المللی به عنوان پدر تفکر سیستمی معرفی می‌شود.

بعضی از محققین، راسل اکاف را از نظر جایگاه، نوع نگرش و شیوه فعالیت تا حد زیادی  شبیه پیتر دراکر میدانند. زیرا مانند پیتر دراکر نگاه عمیقی داشت و سعی در فهم پدیده‌ها به شکل سیستمی بود.

(با مراجعه به سایت متمم می توانید اطلاعات بیشتری درمورد تحقیقات راسل اکاف بدست آورید.  ” https://motamem.org “)

راسل اکاف، به عنوان نظریه‌پرداز تفکر سیستمی، مفهوم “تفکر سیستمی” را به شرح زیر توضیح داده است:

تفکر سیستمی به معنای دیدن جهان به عنوان یک سیستم تعاملی و متصل است، که اجزای آن به یکدیگر و به کل، دارای ارتباطاتی پیچیده هستند. در این دیدگاه، هر تصمیم و عملی که انجام می‌شود، می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر سیستم داشته باشد و بر خلاف دیدگاه تقلیلی، چنین تاثیراتی قابل پیش‌بینی نیستند، بلکه ممکن است باعث رخداد پدیده‌های غیرمنتظره و پیچیده شوند. بنابراین، در تفکر سیستمی، لازم است تا به جای تمرکز بر بخش‌ها، بر روی کل سیستم تمرکز شود و با درک ارتباطات بین اجزای آن، سعی در مدیریت و بهبود کل سیستم داشته باشیم.

اصل سیستمی می گوید اگر هر جزء سیستم به صورت مجزا تا حد امكان عملكرد كارامد داشته باشد عملكرد كل لزوما تا حد ممكن كارامد نخواهد بود. اگر بهترین قطعات و اجزا را از خودروهای مختلف برداشته و خودرو جدیدی را با آن مونتاژ كنیم آیا بهترین خودرو را خواهیم داشت؟ قطعا خیر. اصلا خودرویی نخواهیم داشت زیرا اجزا به علت عدم تناسب به هم متصل نخواهندشد. حتی اگر متصل هم شوند نخواهند توانست به خوبی با هم كار كنند. عملكرد هر سیستم بیشتر به تعامل اجزای آن بستگی دارد تا فعالیت مستقل از هم هریك از آنها.

راسل اکاف معتقدبود تفکر سیستمی باید ذهن ما را به سوی نگاه‌های بازتر و سیستم‌های بزرگ‌تر ببرد و از دام «تفکر تخصصی» نجات دهد.

او بر این باور بود که نظریه عمومی سیستمها و تفکر سیستمی این ظرفیت را دارد که شاخه‌های مختلف علوم را در کنار یکدیگر قرار دهد و سپس به سراغ پیچیده‌ترین سیستم‌هایی که می‌شناسیم برود: انسان‌ها و جوامع انسانی

بعضی از جملات کلیدی راسل اکاف در مورد تفکر سیستمی عبارتند از:

• تفکر سیستمی به معنای دیدن جهان به عنوان یک سیستم تعاملی و متصل است
• هر تصمیم و عملی که انجام می‌شود، می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر سیستم داشته باشد و بر خلاف دیدگاه تقلیلی، چنین تاثیراتی قابل پیش‌بینی نیستند.
• در تفکر سیستمی، باید به جای تمرکز بر بخش‌ها، بر روی کل سیستم تمرکز شود و با درک ارتباطات بین اجزای آن، سعی در مدیریت و بهبود کل سیستم داشته باشیم.
• تفکر سیستمی بر پایه این اصل تمرکز دارد که سیستم‌ها متشکل از اجزایی هستند که به‌صورت پیچیده با یکدیگر تعامل دارند
• تفکر سیستمی به ما کمک می‌کند تا بهترین راهکارها را برای مسائل پیچیده پیدا کنیم و از جنبه‌های مختلف یک مسئله را در نظر بگیریم.
• از آنجا که میتوانیم آینده را کنترل کنیم، نباید به پیش بینی آن بپردازیم. اگر تا آنجا که می توانیم به تغییرهایی که نه بر آنها کنترل داریم نه انتظارشان را، واکنش فوری و موثر نشان دهیم، دیگر به پیش بینی آنها نیازمند نیستیم. هرچه بیشتر بتوانیم خود را با چیزی که کنترلی بر آن نداریم سازگار سازیم، نیازمان به کنترل آن کمتر میشود.

یک مثال کاربردی تفکر سیستمی در زندگی روزمره را می توان در مورد مسئله ترافیک شهری بیان کرد.

تصور کنید که شهری که در آن زندگی می‌کنید با مشکلات ترافیکی شدیدی روبرو است. در اینجا، می‌توانید از تفکر سیستمی برای بررسی این مسئله استفاده کنید. به جای تمرکز بر رفع مشکل ترافیک در خیابانی خاص، شما می‌توانید به بررسی سیستم ترافیکی شهر به‌صورت کلان و ارتباطات بین اجزای آن تمرکز کنید.

به عنوان مثال، ممکن است محققان به این نتیجه برسند که افزایش تعداد خودروهای شخصی در شهر، تعداد آدم‌هایی را که از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند را کاهش داده و ترافیک را بیشتر کرده است. بنابراین، شاید بهتر باشد برای بهبود ترافیک شهر، برنامه‌هایی برای تشویق مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی و یا حتی استفاده از دوچرخه یا موتور سیکلت ، اجرا شود.

استفاده از تفکر سیستمی در اینجا به شما کمک می‌کند تا به صورت جامع و سیستماتیک، به رفع یک مشکل پیچیده و پرتعداد مانند ترافیک بپردازید و از راهکارهایی که ممکن است در طرح رفع مشکلات ترافیک تهیه می شود، به صورت هوشمندانه و با دیدگاهی جامع بهره‌برداری کنید.

دیدگاه ها و اقدامات موجود در تفکر سیستمی میتواند در مددکاری فرهنگی بسیار موثر باشد. بطوریکه بسیاری از راهکارهای مورد نیاز در مددکاری، با تفکر سیستمی براحتی قابل اجرا خواهد بود.